سُواس: کفش بلوچی که مرگ ندارد، پاپوش سنتی بلوچی
تو گرمای سوزان مناطق کویری سیستان و بلوچستان، مردان بلوچ یه همراه همیشگی داشتن: “سواس”. این کفش سنتی که از برگ درخت خرمای وحشی (داز) یا گیاه پورگ بافته میشه، به خاطر مقاومت و دوامش به “کفشی که مرگ نداره” معروفه. تو این مطلب، میخوایم با سواس آشنا بشیم و ببینیم چرا این پاپوش ساده، یه بخش مهم از فرهنگ بلوچیه.
سواس چیه و چرا خاصه؟
سُواس یه کفش دستبافت حصیریه که تو مناطق سیستان و بلوچستان و هرمزگان از قدیم استفاده میشده. این کفش با برگ درخت خرما ساخته میشه و به خاطر ویژگیهای خاصش، انتخاب اول مردان بلوچ (مخصوصاً شترداران و کشاورزان) بود. سواس فقط یه کفش نیست، یه تکه از زندگی مردمه. یکی از مشتریای قدیمی ما تعریف میکرد که پدربزرگش تو روستاهای بلوچستان یه جفت سواس داشت که ۱۲ سال باهاش تو کویر راه میرفت و هنوزم خراب نشده بود. یا یه بافنده تو سراوان میگفت: “سُواس رو با عشق میبافیم، چون میدونیم هرکی میپوشتش، یه تکه از فرهنگمون رو با خودش میبره.” این داستانها نشون میدن که سواس فقط یه پاپوش نیست؛ یه میراثه که هنوزم میتونه تو زندگی ما جا داشته باشه.
خنک نگه داشتن پاها:
تو گرمای شدید کویر، سواس به خاطر جنس طبیعی و تنفسپذیرش، پاها رو خنک نگه میداره. حتی میتونی قبل از پوشیدن کمی خیسش کنی تا حس خنکی بیشتری داشته باشی.
دوام بالا:
یه جفت سواس میتونه تا ۱۰ سال دوام بیاره و بعد از اون به طبیعت برمیگرده، چون کاملاً تجزیهپذیره. بخاطر همین به سواس میگن کفشی که مرگ نداره.
مقاومت در برابر خار:
سواس تو زمینهای سنگلاخی و پرخار کویر، از پاها محافظت میکنه و بهراحتی خراب نمیشه.
تلفظ درست سواس
کلمه “سواس” تو زبان بلوچی بهصورت “سُواس” (sowās) تلفظ میشه، با تأکید روی صدای “و” کشیده. این تلفظ تو منابع مختلف مثل توضیحات مربوط به صنایع دستی بلوچی تأیید شده. تو فارسی هم معمولاً به همون شکل “سُواس” تلفظ میشه، ولی گاهی بهاشتباه “سَواس” یا “سِواس” شنیده میشه.
مراحل ساخت سُواس
ساخت سواس یه هنر دستیه که نیاز به مهارت داره:
- برگهای درخت داز یا پورگ رو جمع میکنن و میریسن.
- این برگها رو با سنگ میکوبن و تو آفتاب خشک میکنن.
- بعد تو آب میذارن و دوباره میکوبن تا نرم و آماده بشن.
- در آخر، با طنابهای حصیری، برگها رو دور هم میپیچن و یه کفش محکم درست میکنن.
اگر بخواین این مراحل رو به صورت عملی ببینید، توی این لینک میتونید فیلم مستند ساخت سُواس بلوچی رو مشاهده کنید.
سُواس امروز کجاست؟
متأسفانه با ورود کفشهای مدرن، سواس کمکم داره به فراموشی سپرده میشه. الان فقط تو روستاهای دورافتاده یا کارگاههای صنایع دستی میتونی سُواس رو پیدا کنی. اما این پاپوش سنتی، یه بخش مهم از فرهنگ بلوچیه و هنوزم میتونه بهعنوان یه گزینه خنک و بادوام برای تابستون استفاده بشه. شاید فقط باید با دنیای مدرن یکم هماهنگتر باشه.
سواس بلوچی و چرم تبریز، مقاومترینها در دنیای کفش ایرانی
سُواس بلوچی یه نمونه شگفتانگیز از دوام تو دنیای کفشه. اگه دلت میخواد یه جفت سُواس داشته باشی، میتونی به سیستان و بلوچستان سفر کنی و از کارگاههای صنایع دستی تو شهرهایی مثل سراوان یا زاهدان خرید کنی. دسترسی به این مناطق نداری؟ نگران نباش! سایتهایی مثل باسلام هم هستن که توشون بافندهها این پاپوش سنتی رو میفروشن. حالا اگه بخوای تو دنیای مدرن یه کفش شیک و مقاوم برای تابستون داشته باشی، چرم تبریز بهترین انتخابه. ما تو ایراناِسکارپا با چرم طبیعی تبریز کفشهامون رو میسازیم تا مثل سُواس، سالها برات بمونه و استایلت رو خاصتر کنه. دنبال یه کفش تابستونی باکیفیت میگردی؟ مدلهامون رو تو دستهبندی کفش تابستانی مردانه ببین!
اگر به این موضوع علاقه داشتید درباره واراجی کفش سنتی ژاپنی هم بخوانید.
